Een foto van een mooie vrouw met in haar hand een appel. Die sierde de voorpagina van de modebijlage bij het Reformatorisch Dagblad, enkele weken geleden.

Toen ik dat zag, moest ik mijn ogen uitwrijven. Dit kon niet waar zijn! In elk geval was hier een domme fout gemaakt, vond ik.

Verleiding

Natuurlijk, op zich is er niets mis met deze foto.

Maar de combinatie vrouw met appel staat ergens voor. Het is een verwijzing naar Eva en de zondeval. Immers, traditioneel wordt de verboden vrucht die Eva van de boom plukte afgebeeld als een appel. Die appel staat daarmee symbool voor de verleidelijkheid van de zonde. En indirect voor de verleidelijkheid van de vrouw. Immers, Adam at van de vrucht die Eva hem aanreikte. Adam bezweek voor de verleidelijkheid van de combinatie vrouw met appel.

Een vrouw met appel vormt een symbolische verwijzing naar de verleidelijkheid van de vrouw.

Zeker, dit is een flinke simplificatie van het verhaal van de zondeval. Misschien is het zelfs een karikatuur. Maar dat neemt niet weg dat in de kunstgeschiedenis het beeld van een vrouw met appel vaak op deze manier gebruikt is. Als een subtiele, symbolische verwijzing naar de verleidelijkheid van de zonde, of meer specifiek van de vrouw.

In onze moderne tijd is het begrip zonde op de achtergrond geraakt. Mensen weten niet meer wat zonde is. Maar de verleidelijkheid van de vrouw staat volop in de belangstelling. Die wordt zelfs gezien als iets goeds. Een vrouw hoort verleidelijk te zijn. Ze hoort haar verleidelijkheid te tonen en te gebruiken.

Je ziet zelfs dat het woord zonde in het dagelijks spraakgebruik een positieve lading krijgt. Het wordt vereenzelvigd met genot. En dan specifiek seksueel genot. In dat licht is het niet verwonderlijk dat je het beeld van de vrouw met appel tegenwoordig weer heel veel kunt tegenkomen. En dan vaak bij foto’s van vrouwen in uitdagende kleding en verleidelijke poses.

Wie een beetje algemene ontwikkeling heeft en de Bijbel kent, zou volgens mij enig besef moeten hebben van deze geladenheid van het beeld van een vrouw met appel. Daarom vind ik het dus een enorme stommiteit dat het Reformatorisch Dagblad deze foto plaatste. En dan nog wel op de voorpagina van een modebijlage.

Ik zei al: met die foto op zich is niets mis. Het is een fatsoenlijke, onschuldige foto. Er is niets verleidelijks aan. Maar door de geladenheid van de combinatie vrouw met appel, komt er impliciet een bepaalde boodschap in mee. Een boodschap die extra sterk klinkt in de context van mode: een vrouw moet zich verleidelijk kleden. Of: vrouwenkleren zijn bedoeld om te verleiden. Zoiets.

Ik kan me niet voorstellen dat het Reformatorisch Dagblad deze boodschap heeft willen afgeven. Maar onbedoeld is dat wel gebeurd.

Naïef

Of draaf ik nu te ver door? Lees ik te veel in in een simpele foto?

Ik denk eerder dat juist christenen op dit punt veel te naïef zijn. Ze hebben te weinig oog voor de onbedoelde betekenisruis die meekomt met bepaalde communicatievormen.

Ik hoor christenen vaak zeggen dat communicatievormen neutraal zijn. Muziekstijlen, afbeeldingen, taalgebruik, kleding, noem maar op.

Ik hoor christenen vaak zeggen dat communicatievormen neutraal zijn. Maar dat vind ik naïef.

Het maakt niet uit welke muziek je gebruikt, want elke muziekstijl is geschikt om God te prijzen, hoor je dan. Of: het maakt niet uit hoe je je kleedt, bijvoorbeeld als je zondags naar de kerk gaat, want God kijkt niet naar kleding. Of: het maakt niet uit of je ouderwetse woorden gebruikt of straattaal, het gaat om wat je zegt.

Maar dat vind ik dus naïef.

Context

Elke muziekstijl ontstaat binnen een bepaalde context, een bepaalde (sub)cultuur. Daardoor is elke muziekstijl verbonden met de waarden en normen die binnen zo’n (sub)cultuur heersen. En daardoor kent zo’n muziekstijl bepaalde vormen en conventies die binnen zo’n (sub)cultuur specifieke betekenissen hebben. Bovendien is zo’n muziekstijl speciaal gericht op het zo effectief mogelijk doorgeven van de boodschappen uit die bepaalde context.

Ga je zo’n muziekstijl gebruiken om een christelijke boodschap door te geven, staat die muziek dan opeens los van de waarden en normen waar die oorspronkelijk mee verbonden was?

Ik denk het niet. Want op z’n minst moet je ervan uitgaan dat veel luisteraars je muziek blijven associëren met de boodschappen die ze gewend zijn bij dergelijke muziek. Maar het gaat verder.

In moderne harde muziek klinkt chaos en anarchie. Maar onze God is een God van orde.

Een voorbeeld. Veel muziek van tegenwoordig is oorverdovend hard. Daar zit iets in van chaos en anarchie. Dit soort muziek is dan ook ontstaan vanuit een soort verzet tegen de orde van de burgerlijke samenleving. De onderliggende boodschap is dan ook: ik wil me niet aan regels houden, ik zoek het lekker zelf wel uit.

Voor deze boodschap is deze muziek natuurlijk uitermate geschikt. Maar deze boodschap staat haaks op de boodschap van de bijbel. Onze God is geen God van chaos, maar van orde. En de Bijbel leert juist dat het goed is om je te houden aan Gods geboden. Kun je dan met dit soort keiharde muziek bijbelse gehoorzaamheid prediken? Ik denk het niet. Je boodschap wordt dan heel ongeloofwaardig en komt niet over. En de kans is groot dat je je boodschap gaat aanpassen. Je gaat een zogenaamd bijbelse boodschap brengen waarin gehoorzaamheid nauwelijks nog voorkomt.

Dit was maar één voorbeeld. Ik zou er veel meer kunnen noemen. Muziek of iets anders.

Je kleding bijvoorbeeld. Nette zondagse kleren of niet, het zegt iets over je Godsbeeld: staat God hoog boven ons, of is hij juist een goede vriend? Veel bloot of alles bedekt, het zegt iets over hoe je denkt over zonde, verleiding en schaamte. Modieus of juist niet, het zegt iets over je openheid naar de moderne cultuur.

Logisch dus dat (sub)culturen altijd hun eigen kledinggewoontes hebben. Ook die zijn nauw verweven met de normen en waarden binnen zo’n subcultuur en dragen zo een boodschap uit.

Reclame

De bewuste modebijlage van het Reformatorisch Dagblad was een advertentiebijlage. Ik kon niet achterhalen waar de foto op de voorpagina vandaan kwam. Maar de kans is groot dat het een reclamefoto is. Je mag dus aannemen dat daar goed over is nagedacht. Niet door de redactie die deze foto gebruikte voor een christelijk krant. Maar wel door de reclamemaker die deze foto liet maken en aanleverde.

Dat muziekvormen, kledingstijlen, beeldgebruik en vocabulair van essentieel belang zijn om een boodschap over te brengen, is immers nergens zo bekend als in de reclamewereld. Als er een product aan de man gebracht moet worden, wordt er wat dat betreft niets aan het toeval overgelaten. Over alles wordt grondig nagedacht en allerlei communicatievormen worden eerst goed getest voor ze worden ingezet. Want je wilt wel dat je reclame-uiting precies de juiste boodschap overbrengt, precies de juiste emotie oproept en tot precies het juiste (koop)gedrag aanzet.

Het zou mooi zijn als christenen zich ook eens wat kritischer zouden bezinnen op dit soort vragen. Welke emoties roept een bepaalde muziekstijl op? Welk Godsbeeld stralen we uit met onze kleding en ons taalgebruik? Welke onbedoelde boodschappen komen er mee in de afbeeldingen die we gebruiken? Is beeldgebruik sowieso wel geschikt voor de bijbelse boodschap, of moeten we het toch echt van het woord hebben?

Ik zou het logisch vinden als het resultaat van zo’n bezinning zou zijn dat we als christenen weer onze eigen stijl zouden gaan koesteren en verder ontwikkelen. Niet de wereld nadoen dus, maar iets heel anders doen. Wij hebben een heel andere boodschap. Daar horen heel andere communicatiestijlen en -vormen bij!

2 Reacties

  1. Volgens mij verwijst de foto niet per definitie naar Eva (en dus naar de zondeval), maar kan er ook sprake zijn van een zinspeling op de Griekse godin Eris met de naar haar genoemde ’twistappel’ en het daaraan verbonden oordeel van Paris, de Trojaanse koningszoon die moest beslissen welke godin de appel met het opschrift: ‘Voor de schoonste’ het meest verdiende. Blijkens dit blog heeft deze mythologische gestalte nog invloed tot in de vroege 21e eeuw van de christelijke jaartelling: ze levert nog steeds verschil van mening op …

    • Natuurlijk, Paris en de twistappel had ik eigenlijk moeten noemen. Maar het is denk ik geen kwestie van ‘of-of’. Het ging me om de onbedoelde betekenissen die meekomen in zo’n beeld. De vraag is dus niet of dit beeld bedoeld is als verwijzing naar Eva of Eris of wie dan ook, maar of die verwijzingen erin gelegd kunnen worden en zo de bedoelde boodschap kunnen verstoren. En dan denk ik dat een verwijzing naar Eva het meeste gevaar oplevert. Want Adam en Eva zijn nu eenmaal veel bekender dan Eris en Paris.

Reageren

Schrijf hier je reactie.
Vul hier alsjeblieft je naam in