Wie een beetje bekend is met de situatie in de kerken waarvan ik nog steeds lid ben, de GKV, weet dat daar van alles aan de hand is. Oude zekerheden en gewoonten worden in rap tempo losgelaten. Afspraken over waar we als gereformeerden voor staan en hoe we kerkelijk met elkaar omgaan, worden steeds vaker genegeerd. En als je daar kritiek op hebt, wordt er steeds minder naar je geluisterd.

Er zijn ook mensen die vertrekken. Ik kan dat goed begrijpen. Maar helaas gaan degenen die vertrekken, niet allemaal dezelfde kant uit. Ook dat kan ik wel begrijpen.

De meest voor de hand liggende keus zou natuurlijk zijn om je aan te sluiten bij een kerk die bestaat uit mensen die eerder al om vergelijkbare redenen uit de GKV vertrokken. Het probleem is alleen dat er twee van zulke kerkverbanden zijn: de DGK en de GKN.

En er bestaan over deze twee kerkverbanden veel negatieve vooroordelen. Ik moet bekennen dat ik ze zelf ook wel een beetje heb. Vooral aan de DGK kleeft het imago van star kerkisme. Zo van: wij zijn de enige ware kerk, wij hebben de waarheid in pacht. Maar ook de GKN worden door veel mensen geassocieerd met ruzies en rechtlijnigheid. En dit beeld wordt natuurlijk nog eens versterkt doordat DGK en GKN tot nog toe nog steeds naast elkaar bestaan. Er is wel toenadering, maar het ligt heel gevoelig. Een aantal gemeenten van de GKN zijn immers in het verleden na conflicten uit de DGK vertrokken.

Kortom, DGK en GKN hebben binnen de GKV, zelfs bij verontruste GKV’ers, geen positief imago. Daar wil je je liever niet bij aansluiten. Dan maar liever ergens anders heen of ondanks alle verval toch maar in de GKV blijven.

Want die ‘afgescheiden vrijgemaakten’, dat zijn alleen maar autisten.

Zo, het woord is gevallen. Autisme. Nee, ik verzin dit niet. Op 25 november 2015 was er in Leeuwarden een voorlichtingsavond voor verontruste vrijgemaakten. Ik ben daar niet bij geweest, maar ik heb een verslag gelezen. Op die avond stelde een van de aanwezigen het aan de orde:

'In mijn omgeving sta ik bekend als verontrust. Maar men zegt tegen mij: waar wil je dan naar toe? Men zegt ook, het zijn niet mijn woorden: de afgescheidenen zijn allemaal autisten. En het is een en al ruzie.'

Dit raakt me. Ik voel me persoonlijk aangesproken. Want ik ben ook verontrust en voel me verwant met mijn broeders en zusters in DGK en GKN.

En toevallig heb ik ook nog eens een autistische stoornis.

Toevallig? Of ben ik de bevestiging van de donkerbruine vermoedens van al die mensen die het zaakje van DGK en GKN niet vertrouwen?

Natuurlijk kun je zo’n bewering afdoen als laster, zoals op die avond gebeurde. Of je kunt erom lachen, zoals op die avond ook gebeurde. Zo van: ach, men weet nu eenmaal niet beter. Of: zo probeert men zich nu eenmaal gemakkelijk van ons af te maken.

Maar het houdt mij toch bezig. Eerlijk gezegd al een hele tijd. Juist omdat ik er in mijzelf steeds weer mee geconfronteerd wordt. Hoe komt het dat zovelen om mij heen wegdrijven van de gereformeerde, Bijbelse waarheid? Hoe komt het dat ik daar wel aan vast houdt? Heeft dat te maken met mijn karakter? Met mijn autisme? Komt het doordat ik van nature rechtlijniger ben dan de meeste mensen? Maar dan ook: ben ik misschien te rechtlijnig, te star?

Bovendien ken ik dus ook de verhalen over starheid en rechtlijnigheid in DGK en GKN. Ik heb de klachten gehoord over diverse behoudende predikanten in de GKV die worden beschuldigd van eigenwijsheid, starheid, solisme, sociale onhandigheid en meer van dat soort autistisch aandoende eigenschappen. En ja, ik moet toegeven, zonder namen te noemen: er zijn onder de mensen die ik ken als DGK’er, GKN’er of verontrust GKV’er best een aantal die ook op mij soms een min of meer autistische indruk maken. En het zou mij niets verbazen als dit soort dingen hier en daar een rol gespeeld hebben bij de conflicten die er in de afgelopen jaren geweest zijn en waaruit de DGK en de GKN in hun huidige verdeeldheid ontstaan zijn.

Dus ja, ik kan me best iets voorstellen bij zo’n bewering van: ‘Het zijn allemaal autisten.’

Natuurlijk, als generalisatie is zo’n bewering absoluut onjuist. Maar zelfs al zouden er in DGK en GKN relatief veel autisten zitten, met of zonder officiële diagnose – toch denk ik dat het belangrijk is om verder te kijken. Je kunt je er nooit met een simpele constatering vanaf maken. Ook autisten of mensen die zich als een autist lijken te gedragen, moet je serieus nemen.

Daarom twee nuanceringen.

1. Niet alles wat autisme lijkt, is ook autisme

Autisme is een stoornis. Maar wel een waarvan de grenzen niet duidelijk te trekken zijn. Het is een glijdende schaal. Alle mensen hebben autistisch aandoende karaktertrekken en alle mensen vertonen van tijd tot tijd autistisch gedrag. Bij sommigen is dat zo sterk dat we er het label van een stoornis op plakken. Bij anderen is het minder duidelijk en treedt het alleen op in bepaalde omstandigheden.

Wat voor omstandigheden? Als ze onder druk staan. Als ze gestrest zijn. Als ze zich onveilig voelen. En dat is nu net wat veel verontruste GKV’ers ervaren. Ze voelen zich niet meer thuis in hun gemeente. Ze hebben het gevoel dat ze zich continu moeten verdedigen. Dat ze moeten opboksen tegen een overweldigende stroom die alles en iedereen om hen heen meesleurt. In zo’n situatie is het geen wonder dat juist verontruste kerkleden zich autistischer gaan gedragen. Aan de ene kant gaan ze zich extra rechtlijnig opstellen. Ze zetten als het ware de hakken in het zand. En aan de andere kant gaan ze sociaal onhandiger reageren. Want als je diepste overtuigingen continu onder kritiek staan, voel je je zomaar persoonlijk aangevallen. Dan voel je je onveilig en heb je niet meer de innerlijke rust die nodig is om liefdevol en beheerst met anderen om te gaan. Dan valt er wel eens een hard woord. Dan raakt er wel eens een relatie verstoord. Dan is het wel eens gemakkelijker om iemand te negeren in plaats van een lastige confrontatie aan te gaan.

Maar in zulke gevallen is autisme niet de reden van een rechtlijnige of rechtzinnige opstelling. Het is juist andersom. Een rechtzinnige overtuiging leidt ertoe dat je in een lastig parket verzeild raakt. En die stressvolle situatie leidt vervolgens tot een te starre houding en sociaal onhandig gedrag. Kortom, tot ogenschijnlijk autisme.

2. Autisme kan zowel een voordeel als een nadeel zijn

Aan de andere kant zijn er onder verontruste GKV’ers en onder DGK’ers en GKN’ers natuurlijk ook echte autisten zoals ik. En natuurlijk is hun autisme een van de oorzaken waardoor zij te midden van veel verandering vasthouden aan het oude vertrouwde. Autisten hebben immers van nature een hekel aan veranderingen.

Dat kun je negatief waarderen. Je kunt dat star en rechtlijnig noemen. Maar is dat altijd terecht? Waarom zou je het niet ook positief kunnen waarderen? Waar anderen meewaaien met allerlei wind van leer, vormen deze mensen misschien wel een baken van trouw en rechtzinnigheid. Waar anderen om de lieve vrede maar hun mond houden en meer toelaten dan ze eigenlijk in hun geweten kunnen verantwoorden, verbinden autisten misschien sneller drastische maar terechte consequenties aan hun overtuiging.

Autisme kan ook een middel zijn dat God gebruikt om mensen bij de Bijbelse waarheid te houden.

Juist autisten kunnen anderen daarin een spiegel voorhouden. Autisme kan ook een van de vele middelen zijn die God gebruikt om mensen bij de Bijbelse waarheid te houden.

Nee, ik zeg niet dat je autisme altijd positief moet waarderen. Ik zeg alleen dat het zowel positief als negatief kan zijn. Wat het in een bepaald geval is, zul je inhoudelijk moeten beoordelen. Je mag niemands standpunten afschrijven met het excuus: het is maar een autist. Ook een autist heeft recht op een serieuze uitwisseling van argumenten.

Maar natuurlijk werkt dat twee kanten op. Ook een autist moet zich altijd blijven afvragen of zijn standpunten wel juist zijn. Ook hij moet er rekening mee houden dat zijn autisme zijn stellingnames en gedrag tegenover anderen ook negatief kan beïnvloeden. Ja, ook dat laatste. Autisme ontslaat niemand van zijn verantwoordelijkheid tegenover zijn naaste.

Kortom, ik denk dat het belangrijk is om het ‘verwijt’ van autisme richting verontrusten en afgescheidenen serieus te nemen. We mogen het niet afdoen als onzin of laster.

Het ‘verwijt’ van autisme vraagt van iedereen om bezinning.

Afgescheidenen moeten zich afvragen of ze misschien aanleiding gegeven hebben tot dit imago en hoe ze dit kunnen corrigeren. Dat lijkt me beter dan het beledigd naast je neer leggen.

En al die anderen, die kritiekloos meegaan met moderne ontwikkelingen? Of die wel kritiek hebben, maar toch niet de moed hebben in het geweer te komen? Of die zelf ook zo verontrust zijn dat ze erover denken om de GKV te verlaten, maar heel bang zijn om zich bij DGK of GKN aan te sluiten? Ik hoop dat zij begrip kunnen opbrengen voor de moeilijke positie waarin die vermeende autisten zich bevinden. Ik hoop dat ze beseffen dat ook autisten een belangrijke, misschien zelfs essentiële bijdrage kunnen leveren aan de opbouw van de kerk, soms juist dankzij hun autisme.

Laten we niet vergeten: het is bepaald niet voor het eerst in de kerkgeschiedenis dat de kerk in een crisisperiode te maken krijgt met ruzies en onterechte verdeeldheid. Ook na de Afscheiding van 1834 bleef het lange tijd onrustig en ging het soms hard tegen hard. Starheid, rechtlijnigheid, verstoorde relaties en scheuringen waren er toen ook. En ook dat was begrijpelijk, als je je inleeft in de situatie van toen. Trouwens, in de tijd van de Reformatie was het niet veel anders. En ook rond 1944 en 1967 zijn er onnodig brokken gemaakt. Juist als er gestreden moet worden voor de waarheid, worden er fouten gemaakt doordat mensen zich te lang en te sterk in de strijdmodus vastbijten.

Bovendien zijn er in de kerkgeschiedenis wel meer mensen aan te wijzen met autistische trekken. Enkele jaren geleden verscheen er een boek over dr. C. Steenblok, die een belangrijke rol speelde bij een scheuring in de Gereformeerde Gemeenten. Ook hij zou volgens de schrijver een autistische stoornis gehad hebben. Zelf herken ik wel het een en ander in niemand minder dan Johannes Calvijn.

Niet meer serieus nemen, zulke mensen? Dat zou onzinnig zijn. Je mag hun fouten aanwijzen. Je mag proberen te verklaren waar hun fouten en gebreken vandaan kwamen, zodat je er begrip voor kunt krijgen. Maar uiteindelijk blijft staan dat ze inhoudelijk veel te vertellen hadden. En dus zul je met inhoudelijke argumenten moeten komen om uit te leggen waarom je het wel of niet met hun opvattingen en gedragingen eens bent.

Zo is het ook nu. Of er nu wel of geen autisten zitten tussen de afgescheiden vrijgemaakten, dat doet er uiteindelijk maar heel weinig toe. Het gaat om de inhoud. En laten we wel wezen: stel dat er inderdaad te veel autisten tussen zitten, dan wordt dat vanzelf beter als anderen zich bij hen voegen.

Ik hoop dat de Landelijke Dag volgende week in Bunschoten een bijdrage kan leveren aan meer wederzijds begrip en meer eenheid.

6 Reacties

  1. Ik vind dit een waardevol artikel. Ik merk dat je voor theologie bedrijven best wel wat eigenschapen nodig heb die overlappen met wat door zou kunnen gaan voor autisme. Een theoloog is, net zoals de geïnteresseerde niet-theoloog, uiteindelijk iemand die vooral in zijn eentje op een abstractere manier nadenkt over het geloof en dit zo consequent mogelijk probeert toe te passen en uit te leven. Steenblok dacht bijvoorbeeld diep na over uitverkiezing en verbondstheologie, toch wel de abstractere onderwerpen, zeker als deze gecombineerd worden.

    Aan de andere kant merk ik ook wel dat de behoudendere kant impliciet wordt uitgegaan dat de vooruitstrevende vrijgemaakten ontzettend sentimenteel of gevoelsmatig zijn. En je wilt niet dat de discussie een soort gesprek wordt over verschillende soorten mensen. Ik denk dat deze post daarbij helpt.

    • Dank je! En je brengt me op nog een nuancering: natuurlijk zijn er ook mensen die juist via een autistische manier van denken op een moderne visie uit kunnen komen, zoals er ook echte gevoelsmensen zijn in het behoudende ‘kamp’. Wat die laatsten betreft: ik heb weleens het idee dat juist zulke mensen gevaar lopen zichzelf te verschuilen achter een soort schild van hardheid, om zich in hun emotionele kwetsbaarheid te beschermen.

  2. Autisme of niet, scheiding komt niet van God af. God bind en satan scheid. Zo simpel is dat. Worden de amstdragers niet door God ingesteld? Zou iemand zich tegen God willen verheffen.? Wat moeten we dan als de leer niet conform de Bijbel verloopt en men wil niet inzien dat de verkeerde weg is ingeslagen? Bidden! Als God mensen aanstelt is het ook aan Hem om ze te ontslaan of te corrigeren.
    Maar wij moeten ten alle tijde God in ons hart laten zien en zorgen dat allen die in de Vader van Jezus Christus geloven bijeenkomen. Er is maar een ware kerk en dat is de kerk met Jezus aan het hoofd, weten we het nog, Hij is niet dood Hij leeft en bestuurd zijn kerk door de Heilige Geest, een Geest van Liefde, een Geest van bijeen brengen, een Geest van verlangen om Jezus uitleg over de Vader serieus te nemen. Wij moeten stoppen met kerkje te spelen. God heeft ons wat te vertellen, stop met eigen uitleg en gedachten waarbij de menselijke geest de boventoon voert en niet de Heilige Geest. Heb u vijanden lief, ik weet, het is niet eenvoudig, maar het is een christelijke opdracht. Ben je daartoe niet bereid om het ook maar te proberen dan ben je de naam christen niet waardig.
    Een middel om bijeen te komen is om eens alle boeken van leraren aan de kant te gooien en bij dat ene boek te blijven, de Bijbel. Wij hebben maar een leraar en trootster en dat is de Heilige Geest.

  3. Wat een mooi, persoonlijk en genuanceerd artikel. Ik ben zelf niet iemand uit de hoek van de verontrusten. Eerder de andere kant: door mijn bezoeken aan Afrika en Azië, merk ik met welk een verscheidenheid de boodschap van het evangelie kan worden gebracht: met verschillende stijlen van muziek, preken, samen doorleven, enz. Ik heb één keer een kerkdienst van een afgescheiden gemeente in Amersfoort bezocht, omdat ik ook open wilde zijn naar hen, net zo als ik probeer open te zijn naar medegelovigen van andere kerken. Het is me even niet bijgebleven om welke van de twee kerkverbanden het ging. Wat me opviel is dat de vorm exact de vorm was van de vrijgemaakte kerk van 20 jaar terug. Het begon al bij het afwezig zijn van een welkom aan het begin van de dienst. Dat deden we toen ook niet en dat is kennelijk genoeg reden om het snel weer af te schaffen. Ik merkte het ook aan de gezangen die werden gezongen en de stijl van preken en de woordkeus. Ik heb er geen oordeel over, maar merk wel op dat dat deel weinig met inhoud of ‘waarheid’ heeft te maken. Kennelijk was er ook veel behoefte om terug te gaan naar een oude kerkcultuur.

    Tot slot: ik heb veel bewondering voor de openheid, zelfreflectie en relativering in je artikel. Bedankt!

    • Dankjewel voor je reactie. Wat betreft oude vormen: ik ben het met je eens dat niet alles hoeft te blijven zoals 20 jaar geleden. En eerlijk gezegd geloof ik ook niet dat dat in DGK en GKN zo is. Als ik via internet een dienst van hen beluister, hoor ik bijvoorbeeld wel een welkom. Maar ik ben er wel van overtuigd dat er wel degelijk een relatie is tussen vorm en inhoud. De vorm moet de inhoud ondersteunen en dat betekent dat niet alle vormen geschikt zijn. En dan zie ik dat er in de GKV nu allerlei vormen zijn die afbreuk doen aan de inhoud die je als gereformeerde kerk zou moeten willen uitdragen. Maar goed, dat is een onderwerp voor een ander artikel.

  4. Als ze onder druk staan. Als ze gestrest zijn. Als ze zich onveilig voelen. . . . voel je je zomaar persoonlijk aangevallen. . . . heb je niet meer de innerlijke rust die nodig is om liefdevol en beheerst met anderen om te gaan. . . . gemakkelijker om iemand te negeren in plaats van een lastige confrontatie aan te gaan.
    Wat herkenbaar! Persoonlijk. Al heb ik nooit die diagnose gekregen.
    Om over na te denken.
    Bedankt!

Reageren

Schrijf hier je reactie.
Vul hier alsjeblieft je naam in