De Toccata, Adagio & Fuga in C (BWV 564) van Johann Sebastian Bach, gespeeld op het orgel van de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle (via Hauptwerk).
Een driedelig stuk: tussen de wervelende Toccata en de even levendige Fuga bevindt zich een rustig intermezzo.
De Toccata begint met grillig, eenstemmig passagewerk: twee korte signalen en dan een stroom van tweeëndertigsten, maar met abrupte pauzes, die worden ingeluid door een plotselinge dreun in het pedaal, alsof er even op de rem getrapt wordt. Dan een pedaalsolo, opnieuw met abrupte pauzes en met wisselende ritmes, waaronder triolen en trillers. Na deze grillige in leiding volgt er een veel minder grillig vervolg, waarin bepaalde fragmenten steeds terugkomen, maar dan in een andere toonsoort. Het slot refereert weer heel even aan het begin: passagewerk, dreunen in het pedaal en een ultrakorte pedaalsolo. En dan een paar afsluitende akkoorden.
Het middendeel vormt hiermee een enorm contrast. Wat een zangerige rust! Hier klinkt een aria die qua opzet wil lijkt op de beroemde aria op de G-snaar uit Bachs derde orkestsuite (BWV 1068). Een uitkomende stemmen boven een ‘gaande’ bas van louter achtsten met vele octaafsprongen en daartussen weinig meer dan opvullende akkoorden. Dit Adagio loopt met een dalende lijn vanuit de sopraan uit op een Grave met brede akkoorden vol dissonanten.
In de Fuga keert de levendigheid terug. Het thema bestaat uit een signaalmotief in 6/8-maat dat tweemaal herhaald wordt na lange pauzes en wordt afgesloten met enkele gebroken akkoorden. Natuurlijk wordt daar vervolgens een stem tegenover gezet die juist de pauzes van het thema opvult met snelle loopjes en zelf pauzeert wanneer het thema klinkt. Net als de Toccata, wordt ook de Fuga afgesloten met passagewerk, maar nu zonder pedaalsolo. Wel is er geheel in lijn met de abrupte pauzes in de opening van de Toccata en in het Fuga-thema een heel abrupt slot: een kort akkoord en dat is het dan.
Registratie:
Toccata:
Hoofdwerk: Quintadena 16′, Octaav 8′, Octaav 4′, Nasaat 3′, Superoctaav 2′
Rugwerk: Praestant 8′, Superoctaav 2′, Sexquialtera, Fagot 16′
Borstwerk: Fluitgedekt 8′, Praestant 4′, Quintanus 1 1/2′, Mixtuur
Pedaal: Octaav 8′, Superoctaav 4′, Basuin 16′
Hoofdwerk+Rugwerk, Hoofdwerk+Borstwerk, Pedaal+Hoofdwerk
Adagio:
Hoofdwerk: Octaaf 8′
Rugwerk: Roerfluit 8′
Pedaal: Subbas 16′, Holpijp 8′
Tremulant
Fuga:
Hoofdwerk: Octaav 4′, Nasaat 3′, Superoctaav 2′
Rugwerk: Superoctaav 2′, Sexquialtera, Fagot 16′
Borstwerk: Praestant 4′, Quintanus 1 1/2′, Mixtuur
Pedaal: Superoctaav 4′, Basuin 16′
Hoofdwerk+Rugwerk, Hoofdwerk+Borstwerk, Pedaal+Hoofdwerk
