Het is een bekende uitdrukking: Christus heeft zichzelf gegeven als losprijs voor ons. Hij heeft ons vrijgekocht door te betalen met zijn leven, zijn bloed. Zo heeft Hij ons verlost van de zonde, de satan en de dood.
Maar aan wie heeft Hij die losprijs dan betaald?
Op het eerste gezicht lijkt dat een eenvoudige vraag. Wie opgegroeid is met de gereformeerde leer, weet daar meteen het antwoord op: aan God. Christus heeft met zijn dood onze schuld betaald bij God. Hij heeft als onze plaatsvervanger de straf gedragen die God van ons eiste. Hij heeft in onze plaats God genoegdoening gegeven. Zo staat het bijvoorbeeld in zondag 5 van de Heidelbergse Catechismus:
God wil dat aan zijn gerechtigheid wordt voldaan. Daarom moeten wij òf zelf òf door een ander volkomen betalen.
Die betaling heeft Christus voor ons gedaan. Daar komt de catechismus in de zondagen die volgen steeds op terug.
Maar er zijn ook christenen die hier niets van moeten hebben. Als je zegt dat God betaling van onze schuld eist, zeggen zij, dan maak je van Hem een God die maar weinig liefde en genade heeft. Want, zeggen zij, wat blijft erover van Gods genade als Hij ons de schuld pas kwijtscheldt nadat die eerst betaald is? Dan is genade toch geen genade meer?
En dat klinkt op zich best logisch.
Bovendien, het beeld van een losprijs kun je ook gemakkelijk heel anders opvatten. Immers, als je iemand loskoopt door een losprijs te betalen, dan betaal je die prijs toch aan degene door wie die persoon wordt vastgehouden. Losgeld betaal je aan ontvoerders. Een slaaf koop je vrij van zijn meester. Wij mensen zitten vast in de slavernij van zonde en dood, in de macht van de satan. Als Christus ons daaruit vrijkoopt, is het dan niet veel logischer dat Christus met zijn bloed betaald heeft aan de macht van het kwaad, aan de satan?
Slavernij
En inderdaad gebruikt Paulus regelmatig dat beeld van vrijkopen uit slavernij. Als hij zegt dat Christus ons verlost heeft van de zonde, gebruikt hij het Griekse woord apolutrosis. Dat betekent letterlijk ‘loskoping’ (Romeinen 3:24, 1 Korinthiërs 1:30, Efeziërs 1:7, Kolossenzen 1:14). Het is het woord dat in het Grieks gebruikt wordt als je een slaaf vrijkoopt. In 1 Timotheüs 2:6 gebruikt Paulus het woord antilutron. Dat is een losprijs. Het voorvoegsel anti- duidt op een tegenprestatie, een ruiling: voor wat hoort wat. Christus betaalt en in ruil krijgt hij ons. We zijn dan ook gekocht en betaald, zegt Paulus in 1 Korinthiërs 6:20. We zijn daarom niet van onszelf, maar eigendom van Christus. Waren we eerst slaaf van de zonde, nu zijn we slaaf van Christus.
Zo op het eerste gezicht lijkt er dus alles voor te zeggen om het beeld van de losprijs op te vatten als een betaling aan de machten die ons gevangen hielden. Toch geloof ik dat de catechismus gelijk heeft en dat het met die betaling anders zit. Dat het een betaling is van onze schuld, van onze straf aan God.
Vrijkopen uit slavernij of gevangenis stond vaak gelijk aan het betalen van een schuld.
Om te beginnen is het namelijk zo dat in de Bijbel slavernij of gevangenschap en schuld vaak heel veel met elkaar te maken hebben. In het Oude Testament was het al zo dat je in slavernij kon raken doordat je je schuld niet kon betalen. Degene die je meester werd, was degene bij wie je in de schuld stond. Je ziet datzelfde ook in de gelijkenissen van Jezus. In Mattheüs 18:23-35 vertelt Hij over een slaaf die zijn schuld niet kon betalen. Zijn heer wilde hem daarom aan een ander verkopen, maar scheldt hem de schuld kwijt. Vervolgens komt die slaaf zelf een andere slaaf tegen die hem iets schuldig is en laat hem in de gevangenis gooien. Hier zie je dus dat vrijkopen uit slavernij of gevangenis vaak gelijkstond aan het betalen van een schuld. Degene die een slaaf vrijkocht, nam als het ware de schuld over van de slaaf. Dat doet Christus bij ons: Hij neemt onze schuld op zich. Wij komen vrij doordat Hij onze schuld voor ons betaalt.
Lam van God
Maar wij zaten in slavernij van de zonde en van de satan. Toch is het niet zo dat wij een schuld hadden bij de satan. Blijkbaar schiet het beeld van vrijkopen uit slavernij tekort om daar alle aspecten van het verlossingswerk van Christus in te vangen. Maar dat hoeft ook niet. Want er is nog een ander beeld voor dat in de Bijbel een veel prominentere plek inneemt.
Hoe heeft Christus betaald? Met zijn bloed. De betaling heeft Hij gedaan door aan het kruis te lijden en te sterven. Daarvoor gebruikt de Bijbel het beeld van een offer. Christus is het lam van God dat de zonden van de wereld wegdraagt. Zo wees Johannes de Doper hem aan (Johannes 1:29).
Christus is het lam van God dat de zonden van de wereld wegdraagt.
Wat betekent dat? Dat verwijst naar de vele offers die dagelijks aan God geofferd werden in de tempel. Daar werden allerlei dieren geofferd: rammen, stieren, bokken en ook lammeren. En vrijwel al die offers waren op een of andere manier bedoeld om verzoening te doen bij God voor de zonden. Ze vormden een betaling aan God voor de schuld van de zonde. Die dieren droegen de straf die de mensen eigenlijk zelf hadden moeten dragen (Leviticus 4-7).
Dat werd heel duidelijk zichtbaar op de Grote Verzoendag, als het lot geworpen werd tussen twee bokken. De ene werd geofferd als zondoffer, de andere werd de woestijn in gezonden, nadat als het ware alle zonden van het volk op zijn kop gelegd waren. De ene bok vormde de betaling van de schuld, de andere beeldde uit hoe de schuld werd weggedragen (Leviticus 16).
Alleen, al die offers uit de wet van Mozes konden de zonden niet daadwerkelijk verzoenen. Vooral de brief aan de Hebreeën maakt dat heel duidelijk. In hoofdstuk 10 bijvoorbeeld wordt uitgelegd dat de offers onder het Oude Testament niets anders deden dan de zonden steeds maar weer in herinnering roepen. Om ze te verzoenen, was er een ander offer nodig, een beter offer. Een volmaakt offer dat voor eens en voor altijd voldoende was om alle zonden te verzoenen. Dat offer is het offer van Christus aan het kruis. Hij heeft als hogepriester echt, daadwerkelijk verzoening gedaan door zichzelf, zijn eigen lichaam te offeren. Zó is hij het lam van God.
Paaslam
Hij is het paaslam. Het lam dat elk jaar geslacht werd voor het pascha, aan het begin van het feest van de ongezuurde broden. Dan werd al het oude zuurdeeg uit de huizen verwijderd. Volgens Paulus is dat een beeld van de zonde. Wij moeten het oude zuurdeeg wegdoen om een vers deeg te zijn, dat wil zeggen: we moeten de zonde uit ons leven wegdoen en als nieuwe mensen leven. Waarom? Omdat ons paaslam, Christus, geslacht is, zegt Paulus (1 Korinthiërs 5:6-8).
En daarom is Christus gekruisigd juist tijdens het pascha. Tijdens het eerste pascha in Egypte, slachtten de Israëlieten voor elk gezin een lam en smeerden het bloed daarvan op hun deurposten om de wrekende engel op afstand te houden, die door Egypte trok om alle eerstgeborenen te doden (Exodus 12). Dat lam stierf in plaats van de eerstgeborene van het betreffende gezin. Zo stierf Christus in plaats van ieder die de toevlucht zoekt in zijn bloed dat vergoten is in plaats van ons bloed.
Het kostbare bloed waarmee Hij in onze plaats onze schuld bij God betaald heeft. Ja, er moest bloed vloeien om onze schuld te betalen aan God. Geen dierenbloed, maar mensenbloed. Pas dan kon God onze zonden vergeven.
Maakt dat God tot een bloeddorstige, wrede God? Of is dat enkel het verwijt van mensen die niet beseffen hoe hoog God de zonde opneemt, omdat ze geen idee hebben doe heilig en rechtvaardig Hij is?
Is dat geen genade meer, omdat onze schuld pas vergeven wordt nadat die betaald is? Of laat het juist zien hoe groot Gods genade is, doordat wij gratis krijgen wat Hem zo onvoorstelbaar veel gekost heeft?
Omdat Christus voor ons betaald heeft, is voor ons nu alles gratis.
Dat is immers de essentie van Christus’ plaatsvervanging: alles wat wij hadden moeten betalen – de schuld, de straf, het lijden, de dood – dat alles heeft Hij in onze plaats betaald. Het heeft Hem alles gekost. En daarom is voor ons nu alles gratis: vergeving, vrijspraak, vernieuwing, eeuwig leven. Hij had niets hoeven te betalen, want Hij was zelf zonder schuld. Hij had geen enkele verplichting. Toch deed Hij het. En nu hoeven wij niets meer te betalen. Wat is dat anders dan genade?
Bestellen?
Hoe lees je dan: Matth7:21-23? Inderdaad heeft Yeshua de prijs voor onze zonden betaald. Zijn genade is de Geest die Hij gegeven heeft waarme wij de potentie hebben om Zijn wil te doen en Zijn geboden, de Thora, te houden uit dankbaarheid en gehoorzaamheid. Blijkbaar is niet alles gratis als ik Matth. 7 lees. Er kunnen zelfs ‘christenen’ buiten de boot vallen. “Neem uw kruis op en volg Mij.” Dat is een stevige en geen makkelijke opdracht. Maar wel een opdracht. Mensen die zeggen nu is alles gratis zijn als die slaaf die zijn talent in de grond heeft gestopt.
Het woord ‘gratis’ betekent dat we niets meer hoeven te verdienen. Onze vrijspraak (vergeving/rechtvaardiging) is gratis. En de bereidheid om voortaan gehoorzaam te zijn (vernieuwing/heiliging) is ook gratis, in de zin van: het is niet onze eigen prestatie dat we voortaan gehoorzaam willen zijn. We hebben niet onszelf vernieuwd, maar de Geest doet dat in ons. Dat neemt niet weg dat er inderdaad wel gehoorzaamheid van onze gevraagd wordt. Maar dus niet om daarmee nog iets te verdienen. Die gehoorzaamheid is echter wel een bewijs dat we echt vernieuwd/geheiligd zijn. En omdat heiliging en rechtvaardigheid nooit los van elkaar verkrijgbaar zijn, vormt die ook een bewijs dat onze zonden echt vergeven zijn.
Met andere woorden: wie wel zegt christen te zijn, maar niet van harte bereid is voortaan Gods geboden te gehoorzamen, bewijst daarmee dat hij niet echt bekeerd is, niet vernieuwd is en dus ook geen vergeving gekregen heeft en dus geen echte christen is en dus ook geen toegang heeft tot het Koninkrijk.
Maar wie wel gehoorzaam is, verdient daarmee niets, maar bewijst alleen dat hij echt (gratis) door de Geest vernieuwd is, echt (gratis) vergeving gekregen heeft en dus een echte christen is en dus ook (gratis) toegang gekregen heeft tot het Koninkrijk.
Het begrip zondebok heeft tegenwoordig een zeer negatieve connotatie en dat is m.i. terecht. Daarom is die doctrine van plaatsvervangende boetedoening, het straffen van een onschuldige voor de misdaden van een ander, dus ook Jezus als zondebok, m.i. een volkomen absurde onrechtvaardige en bovendien immorele doctrine. Christenen hebben kennelijk het idee dat er een of ander kosmisch strafblad van hen bestaat, wat uitgewist kan worden door het straffen, het doodmartelen van een onschuldige, maar er wordt helemaal niets ongedaan gemaakt in dat imaginaire strafblad, integendeel er wordt juist een nieuwe misdaad begaan. Zou er een wet kunnen bestaan die eist dat de schuldige beloond wordt? Absurd idee toch? Vind ik ook, maar toch, komt m.i. het belonen van de schuldige altijd nog dichter in de buurt van rechtvaardigheid dan het straffen van een onschuldige.
Je houdt in je argumentatie geen rekening met één cruciaal gegeven: Christus is niet gedwongen om als onschuldige onze schuld te betalen. Nee, Hij koos er vrijwillig voor. Dat is geen misdaad. Dat is de grootst mogelijke liefde.
Ik heb niet om zo’n absurd offer gevraagd waarmee iemand anders voor mijn “schuld” betaald zou hebben, en al deed Jezus ’t vrijwillig, het is en blijft m.i. absurd, onrechtvaardig en immoreel. Dat een onschuldige godenzoon zich ongevraagd vrijwillig als een zondebok laat doodmartelen voor de “zonden” van anderen is dan op zich misschien geen misdaad, maar wat ik wel misdadig vind is dat wij bepaald niet vrij zijn om dat offer af te slaan. Want Gerrit jij, en iedere andere lezer van dit commentaar, weet natuurlijk ook wel wat mij in dat geval dan te wachten staat, namelijk het manipulatie/chantagemiddel bij uitstek van het Christendom: de Hel. Wat jij de grootst mogelijke liefde van Jezus noemt, komt er in feite op neer dat Hij gehoorzaamheid, loyaliteit van ons eist. Lees bijvoorbeeld de Bijbeltekst over Jezus z’n wederkomst in 2 Thes. 1:6-9; gaat Hij dan eindelijk zijn onvoorwaardelijke liefde aan iedereen in de hele wereld verklaren? Nee, Hij gaat zich bezig houden met het straffen van degenen die (de jaloerse) God niet kennen en het evangelie van de Heere Jezus niet gehoorzamen. Gerrit, ben jij voor godsdienstvrijheid? Ik ook. Maar de jaloerse God van het O.T. en zijn zoon in het N.T. zijn dat kennelijk niet, zij zijn voor de vrijheid van slechts één religie, zij willen theocratie. Ik wil dat niet. Wat wil jij?
Als je het christelijk geloof wilt bekritiseren, dan moet je daarbij wel het geheel van dat geloof in rekening brengen. Dat delen van ons geloof absurd zijn naar jouw maatstaven is logisch. Maar ons geloof houdt ook in dat God de goedheid, rechtvaardigheid en liefde zelf is én als onze schepper alle recht op ons heeft. Als je dat als uitgangspunt neemt, is er niets absurds meer aan. Want als zo’n God jaloers is en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid eist, is dat iets heel anders dan wanneer een zondig mens dat van een ander zondig mens zou eisen. Er is voor een mens geen beter lot denkbaar dan God te gehoorzamen. En daarom is ook Gods jaloezie liefde.
Maar jij stelt jezelf op één lijn met God en roept Hem ter verantwoording voor jouw rechterstoel, alsof jij zijn liefde en rechtvaardigheid kunt beoordelen naar jouw maatstaven. Maar zonder Hem zou jij niet eens bestaan en alles wat er nog aan liefde en rechtvaardigheid in jou te vinden is, komt van Hem. Dat God oordeelt over mensen is daarom volstrekt logisch. Dat mensen oordelen over God is echter totaal absurd.