Nu vaccinatie door de overheid gepresenteerd wordt als de enige weg uit de huidige corona-crisis, ontstaat er onder bepaalde groepen christenen weer discussie over de vraag of je als christen überhaupt wel gebruik mag maken van vaccinatie.
In die discussie duikt nogal eens de naam van Calvijn op. Nu had Calvijn totaal geen weet van iets als vaccinatie. Hij heeft er dus nooit iets over gezegd. Toch is het helemaal niet vreemd dat zijn naam in deze discussie zo vaak opduikt. Het draait daarbij namelijk vooral om wat we Gods voorzienigheid noemen. En daar heeft Calvijn wel heel nadrukkelijk het een en ander over gezegd.
Met Gods voorzienigheid bedoelen we dat God alles bestuurt wat er gebeurt. Toeval bestaat niet. Er steekt nog geen wind op zonder dat God het bevolen heeft, zegt Calvijn. Ook ziekte en dood worden dus altijd door God geleid, ook in coronatijd. Hij bepaalt of je ziek wordt en of je geneest.
Als christen moet je je ook bij ziekte en dood dus overgeven aan Gods leiding. Je moet die aanvaarden als komend uit Gods hand.
Maar vaccinatie is een middel om je tegen ziekte en dood te beschermen. En dus, zeggen bepaalde christenen, is vaccinatie een manier om te proberen je aan Gods leiding te onttrekken. Als je je laat vaccineren, vertrouw je dus niet meer op Gods leiding.
Nou, dat is dus een redenering waar Calvijn de vloer mee zou aanvegen.
Ook in Calvijns dagen waren er namelijk mensen die zeiden: als God besloten heeft dat ik ga sterven, kan ik daar niets tegen doen. Dan heeft het geen zin om voorzorgsmaatregelen te nemen. Die voorkomen dan toch niet dat ik ga sterven. En als God besloten heeft dat ik niet ga sterven, dan hoef ik ook geen voorzorgsmaatregelen te nemen. Want welke risico’s ik ook neem, God voorkomt toch wel dat ik zal sterven.
Maar Calvijn noemt een dergelijke redenering godslasterlijk en dwaas. Hij zegt (Institutie 1.17.4):
God heeft ons leven precies afgebakend. Maar Hij heeft ook onszelf de zorg voor ons leven toevertrouwd. Hij heeft ons voorzien van middelen en hulp om in leven te blijven. Hij heeft ervoor gezorgd dat we gevaren zien aankomen. En om te voorkomen dat die gevaren ons onverhoeds zouden overvallen, heeft Hij ons voorzorgsmaatregelen en hulpmiddelen ter beschikking gesteld.
Maar als God nu besloten heeft dat een bepaalde ziekte ons fataal zal worden, dan helpen daar toch geen middelen tegen? Dan is de uitkomst toch onontkoombaar?
Maar als het nu eens niet onontkoombaar fataal is, omdat God je de middelen gegeven heeft om het gevaar te ontwijken en te overwinnen? Zie je hoe slecht je redenering klopt met hoe God de dingen geregeld heeft? Jij neemt het besluit dat je niet hoeft op te passen voor gevaar. Want als het niet onontkoombaar fataal is, zul je eraan ontkomen. Maar de Heer zorgt ervoor dat je wel oppast, want Hij wil niet dat het fataal zal zijn.
Volgens Calvijn ben je dwaas als je niet beseft dat de middelen die God geeft zelf ook onder Gods voorzienigheid vallen. Er is dus nooit een spanning tussen aan de ene kant Gods voorzienigheid en aan de andere kant onze verantwoordelijkheid om bepaalde middelen wel of niet te gebruiken. Gods voorzienigheid en onze verantwoordelijkheid sluiten elkaar nooit uit. Gods voorzienigheid sluit onze verantwoordelijkheid in. De keuzes die we maken, het wel of niet vaccineren, ook dat valt allemaal onder Gods voorzienigheid.
Gods voorzienigheid sluit onze verantwoordelijk-heid niet uit maar in.
Laat ik me niet vaccineren? Dan heeft God het zo geleid dat ik dat niet doe. En als ik dan ziek wordt en misschien zelfs sterf, heeft God mijn niet vaccineren daarvoor gebruikt. Laat ik me wel vaccineren? Dan heeft God ook dat zo geleid en als ik dan niet ziek wordt, heeft Hij dat middel gebruikt om mij niet ziek te laten worden en in leven te houden.
Zeker, er kunnen allerlei andere redenen zijn om je niet te laten vaccineren, in het algemeen of alleen in dit specifieke corona-geval. De vraag is altijd: is vaccinatie als middel ethisch verantwoord en praktisch gezien veilig en nuttig? Daar valt van alles over te zeggen. Maar de vraag of vaccinatie wel te rijmen valt met een geloof in Gods voorzienigheid is een onzinnige.
Dwaas en godslasterlijk, vond Calvijn.
Nu neemt dat niet weg dat je vaccinatie of andere voorzorgsmiddelen kunt gebruiken op een manier die Gods voorzienigheid tekort doet. Je kunt inderdaad te veel op zulke middelen vertrouwen en te weinig op Gods goede vaderzorg. Maar dan ligt het probleem niet in de middelen, maar in je hart. Die middelen doen Gods voorzienigheid niet tekort, maar jijzelf.
En de oplossing is dan niet om de middelen dan maar niet te gebruiken. Als je dat doet, houd je het werkelijke probleem in stand: je doet Gods voorzienigheid nog steeds tekort. Je denkt er te klein van, alsof Gods voorzienigheid afhankelijk is van jouw keuze om bijvoorbeeld niet te vaccineren. Alsof God anders niet te vertrouwen is.
Nee, de enige oplossing is dan dat je je bekeert van je gebrek aan vertrouwen en dat je je realiseert dat ook je keuze om wel of niet te vaccineren én het gevolg van die keuze allemaal onder Gods voorzienigheid valt. Dat je, ook als je besluit wel te vaccineren, nog steeds op God moet, mag en kunt vertrouwen.
Wil je meer weten over wat Calvijn schreef over Gods voorzienigheid? Ik heb de hoofdstukken daarover uit de Institutie apart uitgegeven:
