Ik ben geen dominee. Gelukkig niet. Om allerlei redenen ben ik blij dat ik dat mooie, maar zware werk niet hoef te doen.
Ik hoef bijvoorbeeld niet elke week op de preekstoel te staan met op mijn schouders de zware verantwoordelijkheid om Gods Woord te brengen. Ik kan onbekommerd in een blog schrijven aan welke eisen een goede preek moet voldoen.
Maar nu ik dat vorige week gedaan heb, is het misschien wel zo billijk om nu ook eens naar de andere kant te kijken. Wat is nu eigenlijk een goede luisterhouding?
En laat ik maar meteen bekennen: bij mij mankeert hier ook nog wel wat aan. Week in week uit goed naar twee preken luisteren is nog niet zo gemakkelijk. Al is het vast niet zo moeilijk als week in week uit goed preken.
1. Geconcentreerd
Goed luisteren begint natuurlijk met je aandacht erbij hebben. Goed luisteren lukt niet als je moe bent of als je hoofd vol zit met andere dingen. Goed luisteren vraagt daarom om een goede voorbereiding, zodat je fit en uitgerust bent als je naar de kerk gaat. Dat betekent dus dat je op zaterdagavond als het even kan zorgt voor voldoende rust en ontspanning. En dat je op tijd naar bed gaat, zodat je voldoende slaap krijgt. Er is dus best wat voor te zeggen om in navolging van de Joden, de ‘sabbatsrust’ niet te laten beginnen rond middernacht, maar bij zonsondergang.
Maar ook als het eenmaal kerktijd is, kun je nog van alles doen om je aandacht beter bij de dienst en de preek te houden. Zorg dat je op tijd klaar zit en neem de rust voor een moment van stilte. Luister met aandacht naar het orgelspel voor de dienst en zoek bijvoorbeeld vast de tekst op waar de preek over gaat.
Veel mensen maken tijdens de preek aantekeningen om zo hun aandacht erbij te houden. Zelf doe ik dat nooit, omdat ik merk dat ik dan te veel op een verstandelijk niveau blijf steken. Het wordt voor mij dan moeilijker om ook emotioneel door de preek geraakt te worden.
2. Ontvankelijk
En emotioneel open staan voor de boodschap van de preek is volgens mij minstens zo belangrijk als alleen met je verstand luisteren. Dat lukt volgens mij alleen als je luistert vanuit het besef dat je die boodschap persoonlijk hard nodig hebt. Je moet je bewust zijn van je tekorten. Je zonden en gebreken. Dat vraagt om nederigheid.
Dat betekent dus ook dat je moet luisteren voor jezelf. Niet voor anderen. Natuurlijk zijn er altijd dingen in een preek waarvan je weet of meent te weten dat bepaalde mensen in je omgeving daar iets aan zouden kunnen hebben of dat eens goed zouden moeten horen. En op zich is het niet verkeerd om zulke dingen te bedenken. Misschien is het zelfs goed om anderen daar dan ook eens op aan te spreken. Maar goed luisteren betekent in de eerste plaats voor jezelf luisteren.
Wat heb ik nodig? Wat heeft deze preek mij te zeggen? Wat kan ik hier leren?
3. Gretig
Maar open staan voor de boodschap gaat denk ik nog niet ver genoeg. Je moet niet alleen erkennen dat je nog iets te leren hebt, je moet ook graag iets willen leren. Je moet niet alleen luisteren vanuit het negatieve besef van eigen tekort, je moet ook luisteren vanuit het positieve verlangen naar God en zijn Woord.
Luisteren naar de preek moet voor mij een grote vreugde zijn! Niet slechts een medicijn voor mijn tekorten, dat ik met tegenzin inneem, omdat ik het nu eenmaal nodig heb. Nee, een feestmaal waar ik verlangend naar uitkijk en waar ik gretig van eet. Waar ik met volle teugen van geniet!
Dan zal een preek niet snel te lang duren en luister ik graag twee keer per zondag. Toch?
4. Mild
Feit is natuurlijk wel dat niet elke preek even goed ‘smaakt’. Preken is mensenwerk. Dominees kunnen nog zo hun best doen om boeiend en aansprekend te preken, ze schieten op allerlei manieren tekort. Ze hebben niet allemaal evenveel gaven. En het lukt ze niet om de gaven die ze hebben altijd evengoed te gebruiken.
Maar dat geeft toch niet? We zitten niet in de kerk als kritische consumenten. We hoeven niet vermaakt te worden. We halen ons genot niet uit de vorm, de presentatie. Het gaat ons om de inhoud. En zelfs als daar weleens het een en ander op valt aan te merken, kijken we daar doorheen. Dominees zijn mensen net als wij. Ze mogen fouten maken of tekortschieten. Want ook zij moeten van genade leven.
Daarom betekent goed luisteren ook dat je mild bent voor de predikant. Dat houdt niet alleen in dat bereid bent hem zijn tekortkomingen te vergeven. Waarom zou je niet royaal zijn met complimenten?
5. Gehoorzaam
Aan de andere kant moeten we beseffen dat preken meer is dan ‘gewoon’ mensenwerk. Een predikant verkondigt Gods Woord. Hij staat op de preekstoel als afgezant van God. Hij staat daar namens zijn zender. En dus spreekt hij daar indirect ook met het gezag van zijn zender. Luisteren naar een preek, is luisteren naar God zelf. Wie jullie hoort, hoort Mij en degene die Mij gezonden heeft, zei Jezus tegen zijn leerlingen. Dat zei Hij niet slechts tegen de twaalf apostelen, maar tegen de grotere groep van zeventig (Lucas 10:16).
Is dat eigenlijk geen wonder? Dat God wil spreken door middel van mensen zoals wij?
Maar dat vraagt wel om gehoorzaamheid. Je moet buigen voor Gods gezag. Je moet wat er gezegd wordt, accepteren. Je moet geloven dat het waar is. Dat het betrouwbaar is. Dat je er op kunt bouwen. En je moet geloven dat het goed is. Dat hier vaste normen gegeven worden voor wat goed en kwaad is.
Kortom, je moet van harte en vol overtuiging ‘amen’ zeggen op de preek.
6. Actief
Maar het gaat verder. Jezus zei het al: je moet niet alleen luisteren, je moet ook doen. Dán lijk je op een verstandig man die zijn huis bouwt op een rots (Mattheüs 7:24).
Als het goed is, roept elke preek op tot geloof en bekering. Dat vraagt meer dan alleen een innerlijke verandering. Het moet uiterlijk zichtbaar worden. Vertrouwen op God heeft gevolgen voor hoe je leeft. Normen voor goed en kwaad moet je elke dag in de praktijk toepassen.
Wat je ’s zondags in de preek hoort, moet je dus niet alleen innerlijk beamen. Je moet er ook actief mee aan de slag!
7. Kritisch
Maar dan kom ik toch weer even terug op de preek als mensenwerk. Want eerlijk is eerlijk: niet op elke preek kun je volmondig ‘amen’ zeggen. Niet alle aanwijzingen uit elke preek mag je daadwerkelijk gehoorzamen.
Predikanten falen niet alleen in hun presentatie. Soms falen ze ook in hun belangrijkste opdracht: Gods Woord brengen. Wat een dominee op de preekstoel zegt, heeft dus niet per definitie goddelijk gezag. Dat heeft het alleen zolang het ook daadwerkelijk in overeenstemming is met Gods Woord. En daarom zijn wij als luisteraars ook geroepen om kritisch te luisteren. Niet als kritische consumenten. Wel als kritische christenen die elke preek toetsen aan de norm van de Schrift.
Naar een preek luisteren doe je bij een open Bijbel. Is het echt waar wat de dominee zegt? Staat het echt zo in de Bijbel? Kijk het na. Bestudeer de Bijbel. Niet alleen op zondag, maar de hele week. Zodat je zelf voldoende Bijbelkennis hebt om te zien waar een predikant zijn eigen mening brengt in plaats van Gods Woord.
Lucas prijst de Joden in Berea omdat ze zo naar Paulus luisterden. Ze namen wat Paulus te zeggen had niet alleen graag aan. Nee, ze bestudeerden dagelijks de Schriften, om te zien of de dingen inderdaad zo waren als Paulus zo stellig beweerde (Handelingen 17:11). Dat was geen wantrouwen, maar leergierigheid.
Dát is een gezonde kritische luisterhouding!
